Betondorp 1924-2024

Deze mooie foto van de voormalige school aan het Huismanshof komt uit Het bouwbedrijf van 29 januari 1932.

Neem een kijkje op de prachtige site genaamd Een kleine heldendaad, over meester Laurens Janszen van de Watergraafsmeerschool aan het Huismanshof, die in 1941 weigerde Joodse leerlingen bij hoofd van de school Kruimink aan te geven en daarom zijn functie verliest.

Alhoewel Kruimink wist wie de leerlingen van de school waren, kwam hij speciaal naar mij om te vragen of ik de namen van de Joodsche leerlingen van mijn klas had genoteerd. Ik antwoordde hem dat ik alleen Nederlandsche kinderen in mijn klas had en ik niet in staat was uit te maken wie van hen Joodsche kinderen waren. Daar kwamen natuurlijk woorden over met het gevolg dat Kruimink den Wethouder telefonisch opbelde en ik mij een half uur later op het Stadhuis bevond. 

Het gevolg is dat meester Janszen door de bewoners van Betondorp als held wordt vereerd. Net zo goed zullen de Joodse kinderen van de school worden verwijderd en grotendeels door de nationaal socialisten omgebracht. Meester Janszen wordt door de wethouder naar een andere school overgeplaatst. Direct na de oorlog komt meester Janszen weer terug op de Watergraafsmeerschool.

De Amerikaanse utopist Edward Bellamy (1850-1898) schreef een aantal boeken die ook in Nederland diepe indruk maakten en waarvan Looking backward (Terugblik uit het jaar 2000) wel de belangrijkste is. In het boek wordt een utopistische samenleving beschreven, waarin de armoede is opgelost, de economische ongelijkheid is verdwenen en ook de vrouw een gelijke positie als de man heeft.

De Nederlandse afdeling van de Internationale Vereniging Bellamy wordt in 1932 opgericht en stelt zich ten doel de ideeën van Bellamy te verspreiden en bij te dragen aan de verwezenlijking daarvan. Alhoewel de vereniging ver blijft van de politiek, wordt ze in de oorlog toch door de nationaalsocialistische bezetters verboden.

Na de oorlog vindt een korte opleving van het Bellamyisme plaats. Er wordt naast de Internationale Vereniging Bellamy zelfs een Nederlandse Bellamy Partij opgericht, met de bedoeling ook op politieke wijze aan de verwezenlijking van Bellamy’s ideeën te gaan bijdragen. Deze partij doet in 1946 aan de verkiezingen mee, behaalt geen zetel en is dan ook weer verdwenen. Het grootste deel van de leden sluit zich in 1947 aan bij de Vooruitstrevende Partij voor de Wereldregering.

De Internationale Vereniging Bellamy blijft echter voortbestaan. Op vrijdag 26 november 1948 wordt in het Meerhuis op de Brink een avond georganiseerd. Spreker is de voorzitter van de Vereniging, de heer v.d. Stijl. Onderwerp is ‘Zoals het nu is en hoe het moet.’ De avond wordt aangekondigd in het trotskistische tijdschrift De vlam; weekblad voor vrijheid en cultuur, dat op haar beurt ook internationalisme nastreeft, net als schrijver dezes.

Op 8 november 1973 geeft staatssecretaris Jan Schaeffer door het onthullen van een toelichtend bord het startschot voor een renovatieronde van 863 Amsterdamse woningen, waarvan 230 in Betondorp.

In totaal kost de opknapbeurt 30 miljoen gulden. Het betreft uitsluitend woningen die in handen zijn van de gemeente over woningbouwverenigingen. In Betondorp betreft het deze keer uitsluitend woningen van de Algemene Woningbouwvereniging. Twee jaar eerder is Eigen Haard op haar beurt al begonnen met het renoveren van haar woningenbezit in Betondorp van 500 woningen. Ook de gemeente bezit daarnaast nog eens 500 woningen in het dorp.

Het is de bedoeling dat de bewoners van te renoveren woningen tijdelijk in wisselwoningen in de buurt terechtkomen. De woningen krijgen – de renovatie is bovendien een werkverschaffingsproject – nieuw sanitair, centrale verwarming, nieuwe dakbedekking en ook een schuurtje in de tuin. Toch blijft de huur na huurverhoging nog steeds maar 162,30 gulden, inclusief centrale verwarming. Een ander neemt niet weg dat het protest tegen de renovatie van de woningen in Betondorp groot is.

De Alarmisten (de Alarmgroep) vormen een beweging op anarchistische grondslag. Hun voorman is in 1931 Siem Korper, die later in de Spaanse burgeroorlog zal vechten en daarna een belangrijke rol in het verzet heeft. Eind 1931 houdt Korper een voordracht in Betondorp – vermoedelijk in het Verenigingsgebouw – waarin hij de principes van de Alarmgroep toelicht. Het Alarmisme bestrijdt onder andere het syndicalisme (vakbondsoptreden) en pleit voor directe fabrieksbezetting. De bijeenkomst in Betondorp schijnt niet druk bezocht te zijn geweest, leiden wij af uit een artikel in De arbeider van 19 december 1931. Siem Korper woonde in de oorlog in ieder geval aan de Tugelaweg in de Transvaalbuurt.

De Nieuw-Mathusiaanse Bond bepleit in navolging van de econoom Malthus geboortebeperking, met name voor de armen, en is daarmee bij katholieken en protestanten niet geliefd in de jaren vijftig. Wel in Betondorp, waar op woendag 19 maart 1958 in het Meenthuis op de Brink een avond over geboortebeperking wordt gehouden. Spreekster is mevrouw A.G.E. Mantel-Wark, die een lezing met film geeft. De avond begint om 20 uur en is gratis.

Uit Vrij Nederland, 8 september 1944

Te Amsterdam is in Betondorp op 7 dezer een door N.S.B.-ers verlaten huis door de bevolking leeggehaald. Dertig menschen werden door de Landwacht gearresteerd en wat zal er met hen gebeuren?

Onze Regeering heeft iederen vorm van eigenberechting verboden. Plundering en Bijltjesdagen, hoe verleidelijk ook, zijn een schande voor ons volk. Houdt het hoofd koel en denkt er om, zoolang er nog één N.S.B.-er of Duitscher in ons land vrij rondloopt, is het bovendien levensgevaarlijk!