Betondorp 1924-2024

Een aardige annecdote van Gerard Reve beschrijft de communistische samenzweerderige sfeer in Betondorp in de jaren dertig, waar de familie van het Reve bij een geheime communistische cel is aangesloten die ten doel heeft ook in het dorp de revolutie tot stand te brengen. Het is oudejaarsavond en moeder van het Reve heeft oliebollen gebakken. Er is op dat moment een Duitse kameraad op bezoek. Moeder strooit per ongeluk over de oliebollen zuiveringszout in plaats van poedersuiker. De kameraad neemt een hap, schreeuwt “Ein Attentat! Ein Attentat!” en holt de tuin in. Moeder van het Reve moet er vreselijk om lachen en volgens Gerard Reve is de anecdote een schitterend portret van de door hem zo verafschuwde beweging.

Uit het Parool van 10 januari 1964

Op een instuif van Ajax in mei 1966 vraagt een verslaggever aan de jeugdtrainer van Ajax, Piet Koekebakker, waarom dit nieuwe evenement – waar 180 jonge voetballers uit het hele land op afkomen – voor de eerste keer is georganiseerd.

“We hebben geen achterland meer,” geeft Koekebakker als antwoord. “Betondorp is te oud geworden. We zullen het straks van de Bijlmermeer moeten hebben.”

“Weidt mijne beeren en koebeesten,” zo spreekt de Ghandi van Betondorp, in plaats van “Weidt mijne schapen”. Chauffeur Frederik van Beerenberg, is 36 jaar, gehuwd, woont in Betondorp en meent dat hij een tweede Christus is, en zijn vrouw Maria. Tevergeefs tracht hij zich bij verschillende paters op de preekstoel te dringen. Ook voelt hij zich gedrongen een offer te brengen. Daarom tracht hij een van zijn jongste kinderen het raam uit te werpen. Dit leidt tot een gedwongen opname in augustus 1934.

Bij opname spreekt Frederik, die een streng Lutherse achtergrond heeft maar in 1918 vanwege zijn huwelijk katholiek geworden is, langzaam en plechtstatig. “Mijn Vader geeft mij dit alles in.” Zijn vrouw meent hij van de duivel verlost te hebben en hij heeft wonderen gedaan. De verdenking van de buren dat hij zijn kind uit het raam wilde werpen ziet hij als ongegrond. Frederiks woord is liefde. Hij is van de Vader en communist, maar niet zoals men dat in Rusland is. En vegetariër. Sinds een week heeft hij met het katholieke geloof gebroken.

Na meerdere gesprekken tekent zich een dramatische geschiedenis af. De vrouw van Frederik Beerenburg kan al lang niet meer tegen diens gedrag en probeert zich enige dagen voor opname van Frederik met haar kind te verdrinken. Nadat zij daarin verhinderd is, tracht ze wat later uit het raam te springen. In de loop van de daaropvolgende nacht krijgt Frederik definitief het inzicht dat hij Christus is en zijn vrouw Maria. In het ochtendgloren dwingt hij zijn vrouw naar de kerk te gaan. Ook zij wordt nu voor een korte tijd in de kliniek opgenomen.

Na enige tijd verdwijnen Frederiks waandenkbeelden en mag hij weer naar huis. Vrijwel direct start hij weer met preken en profeteren. Zijn vrouw hoeft nu niet meer voor hem te knielen. Wel zegent hij haar regelmatig. Werken gaat Frederik niet meer doen. Dat past een profeet niet. Een en ander leidt tot een heropname binnen een week en de maand daarop het vervoer naar een krankzinnigengesticht. Hier verblijft hij enige maanden en weet een definitieve genezing te veinzen.

Thuisgekomen laat Frederik een baard staan, voert met iedereen diepzinnige gesprekken en toont hij zich een bestrijder van het katholicisme. Hij weet enige tijd aan het werk te blijven, maar verliest dat toch weer. Inmiddels ontwikkelt Frederik de gewoonte in Betondorp in zijn ondergoed de straat op te gaan, waarmee hij zich de bijnaam de Ghandi van Betondorp verwerft. De Ghandi van Betondorp trekt nu ook naar de Amsterdamse Dam, om daar in wit ondergoed, omhuld door een wit gewaad, de armoede van het kapitalisme aan de kaak te stellen. Deze laatste actie leidt tot een hernieuwde opname, waarin hij ontkent dat hij zijn baard heeft laten groeien. God heeft zijn baard laten groeien. Hij wil zich niet langer in dienst van de wereld van het Geld stellen, maar hij weigert ook zich in de grote vuilnisbak van Maatschappelijke Steun te worden geworpen. Aansluitend gaat Frederik tot voedselweigering over.

Na enige dagen komt Frederik tot het inzicht dat hij zich onbehoorlijk gedragen heeft. Hij herstart het tot zich nemen van voedsel en belooft plechtig dat hij zijn kinderen weer naar school zal zenden. Zijn vrouw is veel te goed voor hem. Hij heeft alles verkeerd begrepen en betuigt zijn diepe spijt. Aansluitend kan Frederik daarom op 10 december 1936 weer naar huis. Hij weet zich voor zover bekend verder binnen de lijnen van het maatschappelijk betamelijke te houden, in ieder geval tot 1940; het jaar waarin het boek Over de klinische waarde van het begrip degeneratiepsychosen van P.A.F. van der Spek uitkomt en waarin dit verhaal, in sterk uitgebreide vorm, staat te lezen.

Dat voorlopig wat betreft de Ghandi van Betondorp.

Op zaterdag 24 november 1991 wordt de 53-jarige Betondorper A. van Veen onder toeziend oog van tientallen passagiers in lijn 9 door twee personen doodgestoken. Ook zijn 52-jarige echtgenote wordt geslagen en in haar rug gestoken. Volgens het GVB is tegen dit zinloze geweld niets te beginnen. Verdachten zijn twee negroïde personen, aldus de politie, tussen 25 en 30 jaar oud, de een brildragend en de ander met een pet, die met veel kabaal de tram ingestapt zouden zijn, waarop de trambestuurder de passagiers waarschuwde voor zakkenrollers. Toen Van Veen de waarschuwing tegen zijn vrouw herhaalde, zouden – aldus het verslag in de Telegraaf – de daders op hem afgekomen zijn om verhaal te halen. Hierbij onstond een worsteling waarbij Van Veen dodelijk in zijn borst getroffen werd. De beide daders verlaten daarop de tram. Alhoewel de politie een intensieve speurtocht opzet, worden ze niet gevonden.

Het is een sombere tijd in Amsterdam. De multiculturele samenleving heeft vooralsnog niet het resultaat opgeleverd dat er van verwacht werd, en het is de tijd van de opkomst van politieke partijen als de Centrumpartij en de Centrumdemocraten. Het Parool gaat poolshoogte nemen in Betondorp en de stemming is daar bepaald bedrukt. De sentimenten zijn duidelijk anti-buitenlander in de diverse klachten die de krant in de buurt ophaalt. Met name een oud-CPN-er lucht zijn hart bij de verslaggever.

Voor een bewoner, die al zeventien jaar in het rooie dorp woont, is Betondorp allang Betondorp niet meer. “De Centrumdemocraten zijn hier sinds de laatste verkiezingen de tweede partij. Vindt u ’t gek? Steeds meer buitenlanders, steeds meer criminaliteit. Die gozers in de tram waren volgens de politie ook negroïde types. Ik weet zeker dat de Centrumdemocraten straks nummer één is, net als in Antwerpen.

Zijn vrouw valt hem bij. “Je ziet hier nooit een agent. Nooit. Het loopt helemaal uit de klauwen. Iedereen loopt tegenwoordig maar met een mes op zak. Ik durf op zaterdagmiddag de tram niet meer in. De overbuurvrouw ook niet. Sinds ze op lijn 9 twee keer is beroofd, gaat ze elke dag met de taxi naar het verpleeghuis.”

Haar man vertrekt liever vandaag dan morgen uit Amsterdam. “Ik ben hier geboren en getogen, maar als ik naar Monnickendam kon verhuizen, deed ik het. Direct. Alles verpaupert toch? Ik heb m’n leven lang CPN gestemd, maar straks kies ik uit protest voor Janmaat. Zodat de hoge heren misschien eens wakker worden en zich iets gaan aantrekken van de werkelijke problemen. Want er is hier zo langzamerhand wel een oorlog aan de gang.”

Volgens welzijnswerker Jan van de Vegt van het wijkcentrum valt het juist reuze mee in Betondorp. Er bestaat wel degelijk gajes in de buurt, maar dat zijn juist de mensen die met een grote smoel altijd naar buitenlanders wijzen.

Inmiddels weet de politie maandag 2 december in de Amsterdamse binnenstad een 37-jarige man te arresteren die verdacht wordt betrokken te zijn geweest bij de steekpartij. Er is een beloning van fl. 25.000 uitgeloofd voor tips die naar de dader leiden, en achttien getuigen hebben zich gemeld. De aangehouden man ontkent echter iedere betrokkenheid en wordt uiteindelijk door de politie vrijgelaten. Volgens een ingezonden brief in Het Parool zou Van Veen overigens een hartaanval gehad hebben en was er dus in het geheel geen sprake van moord.

En zo eindigt het verhaal van de trammoord. Wel stelt minister Maij-Weggen in de eerste helft van 1992 een bedrag van 150 miljoen gulden ter beschikking voor projecten tegen agressie in het openbaar vervoer. De veiligheid van het personeel en de passagiers van het openbaar vervoer is al geruime tijd onderwerp van discussie en het geweld, ook tegen het controlerend personeel, loopt de spuigaten uit.

In de socialistische krant Vrije Volk van zaterdag 18 april 1953 staat een merkwaardig artikel, bedoeld voor de lezers van de Meerpost, die in die tijd ook in Betondorp wordt verspreid. We nemen het artikel, dat treffend de koude-oorslogssfeer tussen socialisten en communisten in die tijd belicht voor de aardigheid even helemaal over.

Volkshulpcomité bezig in Betondorp

In het in Watergraafsmeer verspreide buurtblad de Meerpost komt een door “het bestuur van het Volkscomité in Betondorp” ondertekende oproep voor, waarin W.M. Sinke, secretaris, en M. Klok, penningmeester opwekken het comité te steunen, omdat het besloten heeft het dorpje Serooskerke op Schouwen te adopteren en er schoonmaakartikelen heen te zenden. Men heeft zich daartoe in verbinding gesteld met het “Landelijk Volkshulpcomité”

Welnu, het Landelijk Volkshulpcomité is een communistische onderneming.

Wanneer dus, zoals het stuk in de Meerpost vermeldt, “binnenkort zich diverse personen bij u vervoegen om uw bijdrage in ontvangst te nemen,” dan weet men, als men geeft, aan wie men het doet en voor wie men propaganda maakt. Al staat dat er dan in de Meerpost niet bij!

Heel Amsterdam is op dat moment bezig geld in te zamelen voor de slachtoffers van de Watersnoodramp. Behalve de CPN is dat in Betondorp bijvoorbeeld de Zangvereniging Oost, die in het Meerhuis een gratis benefietconcert geeft voor de slachtoffers. Heel bijzonder is de actie van de Watergraafsmeerschool op het Huismanshof 11-13. De kinderen van de school hebben besloten van de zomer twee glaasjes ranja minder te drinken. De zo gewonnen 20 cent per leerling levert een prachtbedrag van 250 gulden op!

De actie hierboven van de P.v.d.A.-krant tegen de C.P.N. kan er ook mee te maken hebben dat C.P.N. Betondorp een van de eerste clubs is die met een geldinzameling beginnen. Zij doen dat al op 2 februari 1953 in het Wijkcentrum Betondorp. Een kwestie van kinnesinne dus…

Uit De Tijd, 25 mei 1967

Boete (f250) voor kapelaan en penningmeester

AMSTERDAM, 25 mei – De rechtbank heeft de 41-jarige kapelaan W.F. van der K. uit Alkmaar wegens valsheid in geschrifte, meermalen gepleegd, veroordeeld tot f 250,- boete subs. 25 dagen hechtenis. Tot dezelfde straf en voor hetzelfde feit werd de 41-jarige penningmeester van de katholieke vakantieschool “Licht en lucht”, J. van de H. uit Amsterdam veroordeeld.

De kapelaan was van 1958 tot 1963 in de “Christus Koning” parochie in Betondorp geestelijk adviseur en directeur van de vakantieschool geweest. In die periode had hij de exploitatierekeningen mede ondertekend, wetende dat daarin voorkomende gegevens niet juist waren. De penningmeester had uitgaven vermeld die niet waren gedaan en de opbrengst van collecten lager geboekt dan zijn waren geweest. Het oogmerk voor deze valse boekingen was geweest het verkrijgen van een grotere subsidie van de centrale bond van katholieke vakantiescholen en de gemeente Amsterdam. Dit bleek echter zinloos te zijn geweest. Tegen de kapelaan was een boete van f 200 plus twee maanden gevangenisstraf voorwaardelijk en tegen de penningmeester een boete van f 100 en een maand voorwaardelijk geëist.

Bovenstaande afbeelding is afkomstig uit het prestigieuze boek Nieuwe Bouwkunst in Nederland, uit 1927.

Speciaal voor Betondorp verschijnt in november 1970 het eigen Weekblad Betondorp, een uitgave van de Amstellandpers die bijvoorbeeld ook De Nieuwe Diemer uitgeeft. In eerste instantie wordt het blad in een oplage van 5.500 exemplaren huis aan huis verspreid. Het lukte ons tot nu toe niet te achterhalen hoe lang dit weekblad in de lucht is geweest. Het laatste nummer dat het IISG in huis heeft is uit 1995. Misschien heeft iemand nog een oud nummer thuis liggen? Wij houden ons hiervoor van harte aanbevolen…!

Het Weekblad Betondorp zoals dat bij het IISG ligt heeft in ieder geval niets met Betondorp te maken. Het is een advertentieblad gericht op Diemen en Duivendrecht. Er komt geen één advertentie betreffende Betondorp voor en in slechts één artikeltje van een paar regels wordt het dorp genoemd, als meest bejaarden buurt van heel Amsterdam…