Angstaanjagend geloei

Het is november 1962 en de Koude Oorlog nadert zijn hoogtepunt. Groot is bij de bevolking de vrees voor een atoomoorlog. Het valt daarom niet mee wanneer in Betondorp in het holst van de nacht van donderdag 10 op vrijdag 11 november 1962 een oorverdovend geloei aanvangt van de overal in het dorp geplaatste sirenes voor luchtalarm. Het geloei houdt enige minuten aan, waarna het signaal “alles veilig” klinkt.

Terwijl angstige bewoners in hun pyama’s voor het raam staan, herstarten de sirenes hun angstaanjagend geloei. Zal dan eindelijk de Derde Wereldoorlog zijn aangebroken? Lezers van deze website weten dat dit niet aan de hand is geweest. De Derde Wereldoorlog brak niet uit in 1962. Het oorverdovend geloei werd veroorzaakt door kortsluiting. Bewoners slaagden er uiteindelijk in het apparaat stop te zetten.

Aan de dienst Bescherming Bevolking was het hele gebeuren overigens geruisloos voorbij gegaan, blijkt na onderzoekingen van het Algemeen Handelsblad de volgende dag.

Brink krijgt banken

Eind 1963 wordt bekend dat de Brink op de schop gaat. Uit het Parool van 23 december 1963:

Het uit 1928 daterende plantsoen op De Brink in Tuindorp Watergraafsmeer (Betondorp) zal een geheel andere indeling krijgen. Bij de oude situatie, die slechts beoogde een groene aankleiding te geven aan de ruimte tussen de bebouwing, was het plantsoen voor het publiek niet toegankelijk.

In de loop der jaren werd het gazon evenwel door de jeugd toch bespeeld, terwijl voetganger om de weg te bekorten ook dwars over het gazon liepen, waardoor de omringende haag vele openingen kreeg.

Bij de nieuwe indeling van het plantsoen, waarin o.a. nu tegelpaden zullen komen, worden acht banken aangebracht, zodat in de nieuwe situatie De Brink als werkelijk ontmoetingscentrum zal kunnen fungeren.

Ook het Zuivelplein zal op soortgelijke wijze worden ingedeeld, voorzien van banken, terwijl ook hier jaarlijks veel bloemen zullen worden geplaatst.

Wedstrijd – 2

Wie kent alle plekjes in Betondorp? We houden een wedstrijd. De winnaar krijgt een bon van 100 euro om te eten en drinken in Eetcafé De Avonden. Geef bij de reacties je antwoord. De eerste die het antwoord goed heeft, krijgt een punt. Wie de meeste antwoorden goed heeft aan het eind van de wedstrijd, krijgt de bon. Bij een eventuele gelijke stand wordt de bon verloot.

De tweede opgave vind je hieronder. Waar is dit?

Een standbeeld voor Jan Mens

Hoe meer ik te weten kom over Betondorp, hoe meer ik me realiseer dat er maar één echte Betondorpse schrijver is. En dat is niet één van de broertjes van het Reve, maar Jan Mens. Mijn vraag nu is of iemand weet of Jan Mens ergens in de openbare ruimte met een standbeeld of een plaquette vereerd wordt in het dorp. Indien iemand hier iets over weet, graag bericht aan de redactie via schravendeel.r@gmail.com.

Interview met Maartje van Dijk

Ik ontmoet Maartje bij De Avonden. Maartje is geboren in 1972 in ´s-Hertogenbosch. Als Maartje nog maar 1 jaar oud is, verhuist ze met haar ouders naar een nieuwbouwwijk in Boxtel. Haar vader is antiekrestaurateur, zijn bedrijf is gevestigd in een oude melkfabriek. Het zijn de jaren zeventig en tachtig. Maartje zit vaak in opzichterhokje bovenin de fabriek, van waaruit ze alles kan overzien. Beneden is een soort uitdragerij gevestigd: oude auto’s, hele kerkinterieuren. Er scharrelt wat personeel rond. Het is heel fijn om in de ruimte rond te lopen. Soms vindt ze een dode vleermuis. Die doet ze dan in een potje. Verder liggen er potloden en schildersspullen. Maartje mag borden maken voor vader. Het is een fijne jeugd die Maartje met haar beide ouders doormaakt, zij wonen nog altijd in Boxtel.

Boxtel-Eindhoven-Utrecht-Amsterdam

Na de HAVO in Boxtel gaat Maartje naar het VWO in Eindhoven. In 1991 gaat ze studeren in Utrecht; ze kiest voor de studie kunstgeschiedenis. Welhaast een logisch vervolg op het omgaan met kunstvoorwerpen uit het verleden. Tijdens een zomervakantie ontmoet ze een jongen die in Den Haag studeert en woont, ze worden verliefd. In de daaropvolgende jaren pendelt Maartje met haar OV-jaarkaart tussen Utrecht en Den Haag. Tegen het einde van haar studie zetten Maartje en haar vriend een grote stap; ze kopen hun eerste woning in Amsterdam Oud-West.

Afstuderen

Het is tevens de periode dat Maartje moet afstuderen. Zij doet dat door met een aantal studenten onder leiding van een bezielende docente een tentoonstelling in te richten in het Utrechtse museum Catharijnenconvent genaamd ‘Leven na de dood’. Gedenken in de late Middeleeuwen, een tentoonstelling die het maar liefst tot 2020 uit weet te houden. Maartje houdt zich voor de tentoonstelling bezig met de Middeleeuwse broederschappen en gildes: hoe laten zij zich ter herdenking in kerken afbeelden? Maartje gebruikt vooral materiaal uit de Zuidelijke Nederlanden, omdat er in de Noordelijke Nederlanden na de protestantse beeldenstormen in de zestiende eeuw weinig meer over is gebleven.

Het afstuderen is een heerlijke creatieve tijd, na het afronden van de afstudeerscriptie is Maartje klaar voor de arbeidsmarkt. Het valt nog niet mee om een passende baan te vinden. Na enige omzwervingen wordt Maartje in 1997 medewerker van het Anne Frankhuis en is dat vandaag de dag nog.

Watergraafsmeer

In 2002 wordt haar dochter Lara geboren en in 2005 haar zoon Mats, in dat laatste jaar verhuist het gezin naar de Watergraafsmeer en betrekt een oud winkelpand in de Wakkerstraat dat eigenhandig wordt omgetoverd tot woonruimte. In de loop der jaren passeren allerlei creatieve bezigheden de revue; zo studeert Maartje drie jaar voor goudsmid en ze opent webwinkel Juffrouw Stip, een onderneming waarmee ze creatieve knutselpakketjes voor kinderen verkoopt. Het is een komen en gaan van ouders en kinderen aan de huisdeur in Oud Watergraafsmeer.

Betondorp

In 2018 verhuist Maartje met haar kinderen naar Betondorp, de relatie met de vader van kinderen is spijtig genoeg op de klippen gelopen. Maartje is dolgelukkig dat het gelukt is om de bovenwoning in de Veeteeltstraat te bemachtigen waar ze haar oog op had laten vallen. Zij voelt zich meteen thuis in de buurt. Het is met name het dorpse karakter van Betondorp dat haar aanstaat. Zo wordt ze bijvoorbeeld op een heel warme manier door de buurvrouw welkom geheten. Betondorp voelt voor Maartje als een warm bad; Amsterdam is steeds drukker geworden, maar hier is nog rust. Ze leert snel mensen kennen en doet mee met de Zuiveltuin, waar ze haar eigen moestuintje heeft. En de architectuur van Betondorp was voor de kunsthistorica een openbaring. Meer en meer verdiepte ze zich in de culturele, architectonische en sociale geschiedenis van de wijk. De vaardigheden die ze in haar studie tot in de puntjes had verfijnd kwamen hierbij goed van pas; van brononderzoek en interviews tot gewoon een praatje met bewoners in de buurt; haar enthousiasme voor het uitzoeken van de culturele geschiedenis van de buurt werd aangewakkerd. Zo ontstonden de eerste gedachten om anderen er middels rondleidingen over te gaan vertellen.

Rondleidingen

Maartje weet nog goed hoe ze met Eugene en Naomi van Betondorp Live! in aanraking kwam. Die hadden bij de renovatie van de Brink alle overgebleven roosjes in hun tuin gezet. Iedereen die dat wilde mocht er een komen ophalen. Zo ook Maartje, die de stoute schoenen aantrok en vroeg of er wellicht behoefte in de buurt zou zijn aan begeleide rondwandelingen door Betondorp, tijdens de Brink op Zaterdag of bij andere evenementen. Haar idee viel in goede aarde en zo werden de eerste rondleidingen gekoppeld aan het marktje, te beginnen in 2020. Al vrij snel na de start gooide COVID-19 roet in het eten, maar sinds de beperkingen begin dit jaar (2022) zijn opgeheven verzorgde Maartje al meer dan 15 wandelingen met grote of kleinere groepen. Ze wordt vooral gevonden via het internet door mensen met belangstelling voor de architectuur en de geschiedenis van Betondorp. De wandeling kent in principe een vaste opbouw en kost 13,50 euro voor anderhalf uur.

Maartje: ‘Het is heel dankbaar om rondleidingen te geven. De wandeling betekent veel voor mensen,  bijvoorbeeld (oud-)inwoners die hier ooit geboren zijn. En het mooiste is: je krijgt veel verhalen terug, ook van mensen die al heel lang in Betondorp wonen.’ 

Publicatie van een boek

Maartje is inmiddels zo’n kenner geworden van de geschiedenis van Betondorp, dat ze de start heeft gemaakt met het schrijven van een boek over de wijk. In haar boek wil ze een breed publiek vertellen over de prachtige geschiedenis van Betondorp; van de socialistische uitgangspunten en de ligging buiten de stad, tot de betonbouw en de architecten. Het boek moet in 2024 bij het 100-jarig bestaan van Betondorp verschijnen.

Wij wensen Maartje heel veel succes bij het organiseren van wandelingen en we zien uit naar het lezen van het boek over Betondorp, 

Graag wijzen we ook op de websites van Maartje: 

Studio Maartje van Dijk – linoleumsneden & rondleidingen

Rondleidingen Betondorp – Startpagina | Facebook

Maartje van Dijk | Facebook

Rogier Schravendeel

Patatkraam zonder stroom

Het was een hele consternatie vanmiddag op de Brink. De rijdende patatwinkel zat zonder stroom. Toen ik het plein verliet was men al uren bezig de electrische aansluiting in de openbare ruimte weer te laten functioneren, maar was dit nog niet gelukt. Tientallen Betondorpers moesten ditmaal hun patatbehoefte bedwingen bij gebrek aan kokend frituurvet. Is dit nog goedgekomen later op de middag?

Wordt ongetwijfeld vervolgd. Zie ook Betondorp Live!

Sanering der tuinen

Machteloos moeten de bewoners van Betondorp toezien hoe in 1965 de Gemeente Amsterdam struiken en bomen uit hun tuinen verwijdert. Daar is ook wel noodzaak toe: door diverse ophogingen van de straten zijn de tuinen behoorlijk onder het straatniveau terechtgekomen en zijn als het ware een soort putten geworden die niet alleen voor overblijvend water aantrekkelijk zijn, maar ook voor afval. De tuinen moeten dus opgehoogd worden en de struiken en bomen moeten daarvoor volgens de Gemeente wijken.

Wat het meest steekt is dat de bewoners van Betondorp niet zoals die van Tuindorp Oostzaan, bij wie de tuinen ook opgehoogd werden, geen recht hebben op de aanschaf van goedkope bollen en heesters. Dat liep daar namelijk uit de hand, omdat de bollenverkopers in Noord terecht spraken van een oneerlijke concurrentie door de Gemeente. Daarbij komt nog dat de tuinverhoging ook met een huurverhoging gepaard gaat gaan, als gevolg van een schurensanering. Dat zit als volgt. In de loop der tijd hebben veel Betondorpers een schuurtje in hun tuin gebouwd. Die schuurtjes zijn illegaal, aldus de Gemeente. Bij de operatie tuinophoging worden daarom meteen alle aanwezige schuren gesloopt. In plaats van die schuur krijgen nu alle bewoners een uniform betonnen schuurtje. Het nieuwe schuurtje levert echter een huurverhoging van vier gulden per maand op.

Ook dienen ook de zelf ontworpen gebouwde kolenkisten uit de tuinen te verdwijnen volgens de Gemeente. Wel is het mogelijk om op eigen kosten een kolenkist te timmeren volgens een ontwerp dat de Gemeente aan zal reiken. Daarnaast zal een ruilverkaveling plaatsvinden waarbij door de Gemeente nieuwe tuingrenzen zullen worden vastgesteld, waarbij de een een stuk tuin zal kwijtraken aan de buren en de ander een stuk winnen. Tenslotte zal ook de klimop, die sommige bewoners ter versiering aan hun gevel hadden aangebracht, worden verwijderd in verband met de ongunstige werking op de muren van de panden.

Het is nogal een stevige ingreep van de Gemeente, samen met de woningbouwverenigingen eigenaar van practisch geheel Betondorp. Daarom wordt op Graanstraat 68 door de gemeentelijke woningdienst een klachtenbureau gevestigd. Daar wordt vrij druk gebruik van gemaakt. Een aantal bewoners verzet zich sterk tegen de gemeentelijke plannen. Ze voelen zich als onmondige kwajongens behandeld. De ambtenaren van de woningdienst lijden met hen mee, maar zien de opknapbeurt als noodzakelijk.

Het tuinencomplex hier is nu nog een enorme chaos, we hebben foto’s van de oude situatie laten maken. De tuinen waren verkeerd ingedeeld en werden vaak ontsierd door vervallen kolenkisten en schuren van allerlei afmeting. Alles wat we willen, is de zaak herverdelen en opknappen. Als het werk klaar is, is vast iedereen tevreden.

Aldus een bericht in het Parool van 31 mei 1965. Het streven naar uniformisering van het tuinbeeld heeft op de lange termijn toch niet overal het gewenste resultaat opgeleverd. Dat zien we als we om ons heen kijken naar de tuinen van Betondorpse straten. De diversiteit die deze te zien geven is vaak wederom enorm. Gelukkig maar. Een tuin blijft mensenwerk.