(P.) Het moet waarachtig weer De Tribune zijn, die het opneemt voor de arbeiders, ditmaal voor de gedupeerden in het betondorp in de Meer. De bouw daar, schiet niet op, hier en daar zijn stukjes bewoond. De bewoners hebben behalve veel last van het vocht, buitengewoon veel hinder van het opgejaagde stof van de om hen of helemaal niet in aanbouw zijnde huizen en van half of helemaal niet aangelegde straten.
De buurt ligt bovendien geheel geïsoleerd. Een verkeersweg naar de Keulschevaart ontbreekt nog altijd. Wie de bushalte bij de Duivendrechtse brug wenscht te bereiken, kan dit slechts doen, door door de klei te baggeren en door langs de gebrekkige rails van de transportwagentjes omhoog te klauteren. De verbinding met de stad is in elk opzicht onvoldoende. De Gooische stroomtram stopt thans op den Middenweg ter hoogte van het betondorp. Echter een ritje daarmee, wat je niet verder brengt dan het W.P.-station, kost je 15 cent. En dan gaat dit trammetje misschien slechts 10 keer per dag. De particuliere autobus Diemen-Amstelhotel is onvoldoende en kost ook 15 cent per rit. Van dezelfde onderneming rijdt ook een bus Diemen-Pretoriusstraat. Als je bij de Pretoriusstraat bent, zit je nog aan den rand van de stad. Bovendien gaat deze bus slechts om het uur!
Ja, de gemeentebus oftewel de Kraaienknip! Dat ding doet maar net of er nog geen betondorp bestaat. Gaat nog altijd niet verder dan tot de ingang van de Oosterbegraafplaats. Maanden terug nam de gemeenteraad reeds een voordracht aan om dit vervoermiddel door te trekken.
Nu is er een voordracht verschenen voor een nieuwe buslijn Betondorp-Amstelhotel. Wij wezen er reeds op dat deze verbinding misschien wel goedkooper is dan de particuliere lijn, doch die in ieder geval de bewoners niet verder de stad in brengt.
De bezuinigingsmanie van B. en W. de oorzaak? De bewoners van het betondorp en van andere bouwblokken in deze buurt denken er niet aan, zich voor dat bezuinigingskarretje te laten spannen. Hun belastingcentjes worden net zoo goed opgevorderd als van de bewoners van andere buurten. En de huren? Daarover zullen we de volgende week wel iets schrijven. Ook over het gebrek aan een badinrichting, het ontbreken van brandweer, geneeskundigen dienst, postkantoor, enz. enz. Tot volgende week dus.
Op zaterdag 24 november 1991 wordt de 53-jarige Betondorper A. van Veen onder toeziend oog van tientallen passagiers in lijn 9 door twee personen doodgestoken. Ook zijn 52-jarige echtgenote wordt geslagen en in haar rug gestoken. Volgens het GVB is tegen dit zinloze geweld niets te beginnen. Verdachten zijn twee negroïde personen, aldus de politie, tussen 25 en 30 jaar oud, de een brildragend en de ander met een pet, die met veel kabaal de tram ingestapt zouden zijn, waarop de trambestuurder de passagiers waarschuwde voor zakkenrollers. Toen Van Veen de waarschuwing tegen zijn vrouw herhaalde, zouden – aldus het verslag in de Telegraaf – de daders op hem afgekomen zijn om verhaal te halen. Hierbij onstond een worsteling waarbij Van Veen dodelijk in zijn borst getroffen werd. De beide daders verlaten daarop de tram. Alhoewel de politie een intensieve speurtocht opzet, worden ze niet gevonden.
Het is een sombere tijd in Amsterdam. De multiculturele samenleving heeft vooralsnog niet het resultaat opgeleverd dat er van verwacht werd, en het is de tijd van de opkomst van politieke partijen als de Centrumpartij en de Centrumdemocraten. Het Parool gaat poolshoogte nemen in Betondorp en de stemming is daar bepaald bedrukt. De sentimenten zijn duidelijk anti-buitenlander in de diverse klachten die de krant in de buurt ophaalt. Met name een oud-CPN-er lucht zijn hart bij de verslaggever.
Voor een bewoner, die al zeventien jaar in het rooie dorp woont, is Betondorp allang Betondorp niet meer. “De Centrumdemocraten zijn hier sinds de laatste verkiezingen de tweede partij. Vindt u ’t gek? Steeds meer buitenlanders, steeds meer criminaliteit. Die gozers in de tram waren volgens de politie ook negroïde types. Ik weet zeker dat de Centrumdemocraten straks nummer één is, net als in Antwerpen.
Zijn vrouw valt hem bij. “Je ziet hier nooit een agent. Nooit. Het loopt helemaal uit de klauwen. Iedereen loopt tegenwoordig maar met een mes op zak. Ik durf op zaterdagmiddag de tram niet meer in. De overbuurvrouw ook niet. Sinds ze op lijn 9 twee keer is beroofd, gaat ze elke dag met de taxi naar het verpleeghuis.”
Haar man vertrekt liever vandaag dan morgen uit Amsterdam. “Ik ben hier geboren en getogen, maar als ik naar Monnickendam kon verhuizen, deed ik het. Direct. Alles verpaupert toch? Ik heb m’n leven lang CPN gestemd, maar straks kies ik uit protest voor Janmaat. Zodat de hoge heren misschien eens wakker worden en zich iets gaan aantrekken van de werkelijke problemen. Want er is hier zo langzamerhand wel een oorlog aan de gang.”
Volgens welzijnswerker Jan van de Vegt van het wijkcentrum valt het juist reuze mee in Betondorp. Er bestaat wel degelijk gajes in de buurt, maar dat zijn juist de mensen die met een grote smoel altijd naar buitenlanders wijzen.
Inmiddels weet de politie maandag 2 december in de Amsterdamse binnenstad een 37-jarige man te arresteren die verdacht wordt betrokken te zijn geweest bij de steekpartij. Er is een beloning van fl. 25.000 uitgeloofd voor tips die naar de dader leiden, en achttien getuigen hebben zich gemeld. De aangehouden man ontkent echter iedere betrokkenheid en wordt uiteindelijk door de politie vrijgelaten. Volgens een ingezonden brief in Het Parool zou Van Veen overigens een hartaanval gehad hebben en was er dus in het geheel geen sprake van moord.
En zo eindigt het verhaal van de trammoord. Wel stelt minister Maij-Weggen in de eerste helft van 1992 een bedrag van 150 miljoen gulden ter beschikking voor projecten tegen agressie in het openbaar vervoer. De veiligheid van het personeel en de passagiers van het openbaar vervoer is al geruime tijd onderwerp van discussie en het geweld, ook tegen het controlerend personeel, loopt de spuigaten uit.
Politie vervoert jongste dader van Linnaeusstraat naar J.D. Meijerplein
In de ochtend van zaterdag 9 mei 1959 opent eigenaar van sigarenwinkel “’t Postkantoortje” en houder van het postagentschap Betondorp-Watergraafsmeer, Hendrik Nukoop, niets vermoedend de deur van zijn winkel aan Landbouwstraat 53 voor het publiek. Nukoop beheert al vijf jaar het postagentschapje. Eerder zat hij op de grote vaart, op de Willem Barentsz. Over het verloop van de verkoop die ochtend is verder niets overgeleverd, maar aan het eind van de ochtend, even voor twaalf uur – sluitingstijd van de winkel die zaterdag – stormen vier jongemannen, waarvan drie gewapend met een automatisch pistool, het pand van Nukoop binnen, onder het roepen van “je geld of je leven”. Zij moeten er van op de hoogte zijn dat de kas die ochtend een groot bedrag bevat vanwege de uitbetaling van de AOW-gelden.
De 52-jarige Nukoop is echter niet van plan zijn kassa aan het viertal af te leveren. Integendeel, hij komt direct achter zijn loket vandaan, stormt op de jongelingen af en deelt daarbij ferme klappen uit. De tegenstanders laten het hier echter ook niet bij zitten en maar liefst twee van hen aarzelen niet het vuurwapen ook daadwerkelijk te gebruiken om in totaal drie schoten af te vuren. Nukoop wordt door in zijn lies geschoten; een andere kogel blijft in zijn bovenarm steken. Hij valt neer op de grond. De winkeljuffrouw en een aanwezige kijken geschokt toe bij het gebeuren. Hond Astrid kruipt ergens weg.
De jongens schrikken zelf van hun daden en slaan direct op de vlucht. Ze blijken daarbij gebruik te maken een van met draaiende motor klaar staande grijsgroene Ford-Mercury, bemand door een vijfde bendelid: de wachtende chauffeur. De auto werd de eerdere donderdagavond, op Hemelvaartsdag, gestolen bij garage Tabak aan de Reguliersdwarsstraat. Mevrouw A. Muller van de tegenoverliggende slagerswinkel hoort de schoten en belt direct de politie. Een voorbijgangster weet daarbij een deel van het nummer van de vluchtende wagen aan de politie door te geven. Alle radiowagens van de Radio Wagen Dienst krijgen de opdracht uit te kijken naar de grijsgroene wagen.
Agenten G. van Hoogen en G.M. Vossevelde rijden met hun radiowagen door Amsterdam Oost en zien op het kruispunt Molukkenstraat-Valentijnkade de bewust auto over de Ringdijk aanstuiven. In een ultieme ontsnappingspoging slaat de wagen de Valentijnkade op, achtervolgd door de agenten, die de sirene laten loeien en door openstaande raampjes hun revolvers op de vluchtelingen richten. Weinig bekend zijn de daders met Amsterdam Oost: de Valentijnkade loopt daar dood op het Shell-sportpark en de jongens worden klemgereden. De jongens, die hun schietwapens nog in de hand hebben, wordt een keuze gegeven. In eerste instantie weigert een van hen. Typograaf C.N.R. gooit pas na drie sommaties het wapen op de grond. Nu geven de vijf overvallers zich aan de twee koelbloedige politieagenten over en worden gearresteerd. Later zullen de agenten zowel van de Officier van Justitie als van de Hoofdcommissaris een compliment krijgen voor hun moedig optreden. Bovendien krijgen zij een bijzondere tevredenheidsbetuiging van de minister van Justitie inclusief een geldbedrag.
In totaal worden in de auto vier vuurwapens in beslag genomen, die uit twee Amsterdamse depots van het leger aan resp. de Papaverweg in Amsterdam-Noord (opslag in voormalige Fokkerfabriek) en de Oranje-Nassaukazerne aan de Sarphatistraat gestolen blijken te zijn. De heren worden aanvankelijk opgesloten op bureau Linnaeusstraat, waar zich buiten een grote mensenmenigte ontstaat. De overvallers blijken afkomstig te zijn uit Amsterdam-Noord, maar ontmoeten elkaar vaak op het Mercatorplein in Amsterdam-West: typograaf C.N.R. (Cor, 20), verfmaker J.K. de G. (22), bankwerker A.F. de G. (18, broer van J.K. de G.), schoenmaker R.M. (16) en gereedschapsmaker C.V. (18). De bende had tijdens hun voorbereidingen vrijdagavond de Westertoren als verzamelpunt voor de overval gekozen en de aanrijdroute vastgesteld. Na wat rondtoeren door de buurt, kopen twee van de jongens verkennenderwijs eerst een pakje sigaretten bij Numan, waarna na nog een rondritje het moment daar is en vier van de vijf jongens het pand binnenvallen. Saillant detail: de jongens hadden thuis de lopen van de wapens afgezaagd om ze zo in hun broek te kunnen stoppen. Verder hadden de heren afgesproken eventuele politieagenten koud te maken; een voornemen dat gezien bovenstaand verslag niet werd uitgevoerd.
Wapenarsenaal
De jongelieden waren de sigarenwinkelier op het spoor gekomen via de 16-jarige R.M. Hij had in Betondorp gewerkt en had zijn vrienden verteld dat de zaken bij Nukoop prima liepen. Bovendien was hij er op de een of andere manier van op de hoogte dat die zaterdag vanwege de AOW-betaling ruim 35.000 gulden in kas zou zitten. De onverlaten, die vanwege hun wapendiefstallen thuis een enorm arsenaal hadden opgebouwd en regelmatig schietoefeningen hielden in het Vliegenbos, hadden daarop besloten daarop in actie te komen.
Nukoop wordt met spoed in het OLVG opgenomen en ligt in het Maria-paviljoen. Zijn verwondingen zijn gelukkig niet ernstig. Wel is zijn arm gebroken, vanwege een schot afgevuurd door de 16-jarige schoenmaker. Het schot van de typograaf echter schampte het been van de sigarenhandelaar en richtte nauwelijks verwondingen aan. “Ik heb er een hekel aan geld af te geven. Je gaat het als je eigendom beschouwen,” zo licht de agentschapshouder in de pers zijn opmerkelijke dadendrang toe, in aanwezigheid van een trotse echtgenote.
Nukoop in het ziekenhuis
De vijf overvallers kennen elkaar vanuit gevangenissen en Rijksopvoedings-gestichten. Met name bankwerker A.F. de G. is op jeugdige leeftijd al een ervaren crimineel en is al meer dan dertig keer opgepakt wegens autodiefstal. Ook wist hij vele malen uit inrichtingen te ontsnappen en pleegde hij diefstallen van wapens uit het wapendepot van de Koninklijke Landmacht in Amsterdam Noord. Ook typograaf C.N.R. is geen onbekende van de politie. Al eerder pleegde hij een gewapende overval op een winkel, waarbij bedrijfsleider Van der Broek ernstig gewond raakt en een bedrag van 6.000 gulden wordt ontvreemd. De jongste verdachte, tipgever en schietende schoenmaker R.M., is zo ervaren nog niet. Zijn ouders zijn diep getroffen door de daden van hun zoon en de vader staat zaterdagavond al als gebroken man aan het bed van Nukoop in het OLVG om zijn excuses aan te bieden. Nukoop is in zijn ziekenhuisbed een gevierde held en krijgt onder andere bezoek van hoge PTT-autoriteiten, die hem bedanken voor zijn moedig optreden.
Drie weken na de schietpartij verlaat Nukoop het ziekenhuis. Zijn arm zit weliswaar nog in het gips maar verder voelt hij zich naar eigen verklaren zo gezond als een vis. Nukoop wordt door de muziekvereniging Tuindorp Watergraafsmeer op zaterdag 30 mei 1959 als een held de feestelijk versierde Landbouwstraat binnengehaald en krijgt namens het huldigingscomité van buurtbewoners een spiksplinternieuw televisietoestel aangeboden, en bovendien een fles jenever en een doos bonbons voor winkeljuffrouw Dake.
Huldiging
Wanneer de jeugdige overvallers in december 1959 voor de rechter verschijnen, komen nog enige bijzondere details vrij. Drie van de vijf jongens blijken excuusbrieven te hebben geschreven. Ook wordt bekend dat vier van de vijf verdachten al op 2 mei 1959 tevergeefs gepoogd hadden met een stengun de kassier van de Vroom en Dreesmann te overvallen. Ook zouden de heren de avond voor de overval elkaar bezworen hebben een zeef van de sigarenhandelaar te maken mocht hij zich verzetten.
De Officier van Justitie heeft het er moeilijk mee. Moeten de jonge overvallers beschouwd worden als verromantiseerde fantasten, die teveel films gezien hebben, of juist door en door slechte criminelen, voorgoed verloren voor de maatschappij? Mr. L. van den Berge vordert hoe dan ook zeven jaar gevangenisstraf met T.B.R. tegen de 21-jarige Cor de R. en de 19-jarige Tonny de G., zes jaar tegen Cornelis V., vier jaar tegen de 23-jarige Karel de G. en twee jaar voor de 16-jarige Rudy N. We hebben hier te maken met het tegenwoordige jeugdprobleem, zegt van den Berge. Er zou een delta-plan moeten komen voor ontspoorde jongeren. Maar als Officier van Justitie kan ik zulke gevaarlijke jongens niet op de maatschappij loslaten. Uiteindelijk beslist de rechter beide hoofddaders vijf jaar met aftrek en TBR te geven, waarbij ze een therapeutische behandeling zullen ondergaan. Karel de G. krijgt drie jaar jeugdgevangenis en Cornelis V. vier jaar met aftrek. De 16-jarige Rudy tenslotte wordt ter beschikking gesteld om van Rijkswege opgevoed te worden.
Eén van de daders, Cor R., gaat echter in hoger beroep, vanwege zijn bezwaren tegen T.B.R., die hij als uitzichtloos ziet. Hij wordt in zekere zin beloond. De uitspraak van de rechter is nu zeven jaar met aftrek, maar zonder T.B.R., niet ingaand op het verzoek van de Officier van Justitie de straf te herbevestigen.
Broers Karel de G. en Anton de G. raken ondanks de goede bedoelingen van de rechtstaat niet op het goede pad. In april 1966 worden ze aangehouden na een spectaculaire poging tot inbraak wederom in Amsterdam-Oost. Ook in 1968 staat Tonny de G. weer voor de Amsterdamse rechter, wegens inbraak in een broodfabriek en andere delicten.
Het is in Amsterdam sinds lange tijd gebruikelijk het rioolwater direct op de grachten te lozen. Het grachtenwater wordt via het Lozingskanaal bij de Zeeburgerdijk op dagelijkse basis afgevoerd naar de Zuiderzee en later het IJ, en op die manier ververst. Tot aan de aanleg van Betondorp lozen ook de nieuwere wijken buiten de Singel via een rioleringsstelstel direct op IJ op Zuiderzee.
Met de aanleg van Betondorp komt er verandering in dat systeem van directe lozing, door de aanleg van een reinigingsinrichting. Deze rioolwaterzuivering wordt aangelegd juist aan de andere kant van de Middenweg, tegenover Betondorp. Het rioolstelsel onder de grond wordt dusdanig aangelegd, dat het onder natuurlijk verval langzaam maar zeker naar de reinigingsinrichting loopt. Daar wordt het water naar boven opgepompt en gereinigd. Die reiniging vindt biologisch plaats op zogenaamde oxidatiebedden: een twintig centimeter dikke laag cokes, slakken en ander poreus materiaal, waar het water doorheen geleid wordt. Na deze ‘reiniging’ wordt het overgebleven water geloosd op de poldersloten.
Dit nieuwe systeem wordt Emscher Brunnen genoemd, vandaag de dag ook wel Imhoff-tank, naar de uitvinder Karl Imhoff, die het principe in 1906 ontwikkelde. Zie voor het principe het plaatje hierboven. De naam Emscher Brunnen is afkomstig uit het Duitse Essen, waar het Emschergenossenschaft als een soort waterschap functioneert.
Onderstaande oude ansichtkaart vonden wij in de Beeldbank van de Gemeente Amsterdam. Het betreft de Middenweg vermoedelijk ergens eind jaren twintig. Links is de opgang naar de Hartsveldse brug te zien.
De gesalarieerden der syndicalistische bouwvakorganisaties hebben hunne actie ook uitgestrekt tot den gemeentelijken woningbouw. Zij bezoeken dagelijks de werken voor het in voormalig Watergraafsmeer te stichten Betondorp, spreken, in de arbeidsuren, met het werkvolk, “kankeren” en zetten dag aan dag dien verheven arbeid voort.
Zij hebben al gepoogd, op een in de middagschaft bij het werk gehouden vergadering, dien betonbouw te doen stopzetten onder den eisch van een “gelijkheidsloon” van f 57 1/2 per week. Tot nu toe lukte het niet, doch als de gemeentelijke overheid kalm toelaat, dat die bezoldigde agitatoren ieder uur van den dag het werk bezoeken, wordt het hun al te gemakkelijk gemaakt. Wanneer ons gemeentebestuur wil verhinderen dat wederom groote stagnatie in den woningbouw ontstaat en de regeering het verleenen van voorschotten opschort tot de normale toestand is weergekeerd, zal zij zulk bedrijf op de werken dienen te voorkomen.
Dit geldt niet alleen voor de gemeentelijken, doch ook voor den particulieren woningbouw. Er is vrijheid om te staken, doch ook om te werken. En die werken wil, dient door het openbaar gezag te worden beschermd!
In het boekenstalletje op het Zuivelplein kwam ik onderstaande detective tegen. Moord en doodslag en alles speelt zich af in Betondorp, waar schrijver Pim Hermans zijn jeugd doorbracht.
‘Straatnaam misere’, zo kopt de Tribune in een artikel van 30 januari 1924. Er is nogal wat kritiek op de onmogelijke nieuwe straatnamen voor het Betondorp, gebaseerd op het boerenbedrijf. Met name de namen Veeteeltstraat en Landbouwstraat worden door landelijke media nogal typisch gevonden. Met name de Tribune, het communistisch dagblad is kritisch. Maar die zijn altijd kritisch. Wat hen betreft is het socialistisch experiment Betondorp sowiewo een flop.
Aardig is ook om te lezen dat de communisten van Betondorp op 1 mei 1934 een poging doen op eigen gezag de straatnamen te wijzigen. De Arnhemsche courant bericht hierover.
Communisten hebben […] dezen 1-Meidag gepoogd het Betondorp Watergraafsmeer te “veroveren”. Over de straatnamen hadden ze daar namelijk roode strookjes met andere namen geplakt. Zo heette nu Tuinbouwstraat: Torglerstraat; Veeteeltstraat: Dimitroffstraat; Brink: Leninplein, en Oogstraat: Stalinstraat, enz. welke opschrijften natuurlijk weer spoedig verwijderd werden.
Aanstaande zaterdag 16 juli 2022 is het weer zover. In een aflevering van ‘De Brink op Zaterdag’ treedt het Noorderlicht Collectief op. Het belooft een mooie dag te worden, dus iedereen van harte welkom van 13-15 uur. Ook Ronald en Henky beklimt die middag het podium, feat. Naomi. De middag staat op de een of andere manier in het teken van diversiteit. Gaat dat zien!
