De Gemeente Amsterdam maakt rond 1970 plannen om de bibliotheek op de Brink grondig aan te pakken. Het gebouw is op, staat daarom leeg en wordt gestut met balken. Er is een nieuw ontwerp gemaakt en het pand zal volledig worden gerenoveerd. Er zal een dienstencentrum worden gevestigd, waarin een leeszaal, een was- en badinrichting, een zittingslokaal voor een arts en een kleine bejaardensociëteit.
Echter blijkt bij doorrekening en de invallende crisis dat de bedoelde vernieuwing veel te duur zal zijn. Daarom gaat deze voorlopig niet door. Wanneer het Rijk de subsidiëring voor openbare bibliotheken verlaagt, is heropening van het leegstaande gebouw als bibliotheek ook niet langer aan de orde.
Wel worden de bewoners van Betondorp sinds het bouwvallig worden van de bibliotheek bediend door een zogenaamde bibliobus, die sinds eerste helft 1968 op dinsdag en zaterdag door de buurt rijdt. Het is voor de bejaarden van Betondorp echter zowel lastig om in de bus te komen als in de bus te bukken naar de lage planken. Hierover wordt stevig geklaagd in De Waarheid.
De opkomst van een protestvergadering tegen de plannen van woningbouwvereniging Eigen Haard in juli 1971 is groot. De bewoners van Betondorp vinden onvoldoende inspraak in de plannen te hebben gehad. En bovendien zal de aanleg van een badcel, modernisatie van de keuken en de aanleg van centrale verwarming leiden tot een huurstijging van maar liefst 30 gulden leiden. De CPN doet verslag van de vergadering in De Waarheid. Een inwoner: “Van mij hoeft al dat verbouwen niet. Ik heb jaren in deze omstandigheden gewoond; het duurt mijn tijd wel uit.” Een ander: “Ik heb pas een nieuwe gashaard, die me honderden euro’s heeft gekost. Dat zou ik allemaal weg kunnen smijten omdat er zo nodig centrale verwarming moet komen.”
Het totale bedrag dat Eigen Haard voor renovatie van 522 woningen gereserveerd heeft is 12.437.159 gulden. De vergadering is al een keer eerder gehouden; ditmaal georganiseerd door de PvdA Betondorp. Dat was in april 1971. De belangstelling is dan echter zo groot, dat de vergadering moet worden afgelast.
Wethouder Kuijpers (Herhuisvesting), bladerend in zijn agenda: “Maar niet op woensdag, als Ajax voor de cup speelt”. Het leverde hem hier in Watergraafsmeer uiteraard applaus op.
“Er woont in Betondorp,” aldus het verslaggevend artikel in het NRC Handelsblad van 8 april 1971, “een grote groep alleenstaande bejaarden en invaliden, die gedwongen verhuizingen e.d. heftig ondergaan.”
Het scheelt in 1973 weinig of het huidige Brinkhuis, de voormalige bibliotheek en leeszaal van Betondorp, wordt gesloopt. Het pand staat al enige tijd dichtgetimmerd en de eerdere berichten spreken van slopen, net als een groot deel van het Betondorp overigens. In een artikel in het NRC Handelsblad van 30 juni 1973 wordt echter het verlossend woord gesproken: Burgemeester en Wethouders van Amsterdam zullen er alles aan doen om de sloop van Betondorp en de voormalige bibliotheek en leeszaal te voorkomen.
Dichtgetimmerd Brinkhuis in 1973
De geruststellende geluiden zijn het gevolg van in de architectenwereld levende grote onrust over het slopen van dit pareltje van een tuindorp, en de kritische vragen aan de Raad van PvdA-er E. Dienaar aan de hand van een NRC-artikel over de beoogde sloop van bibliotheek/leeszaal. Weliswaar verkeert het beton in Betondorp in een buitengewone slechte staat, aldus B&W, maar slopen dient te allen tijde te voorkomen worden als het maar enigszins kan. Het plan om de bibliotheek/leeszaal te slopen en te vervangen door een modern jongerencentrum of door een medisch centrum is dus van de baan.
Vandaag de dag, bijna 50 jaar later, is het Brinkhuis, zoals het gebouw tegenwoordig genoemd wordt, nog steeds prachtig. Opmerkelijk is wel dat in al die jaren geen goede alternatieve bestemming voor het pand gevonden is. Bibliotheek en leeszaal is nog steeds op de gevel te lezen. Dit brengt ons bij een gedachte waar we al een tijdje mee spelen. Het Brinkhuis zou bij uitstek geschikt zijn om de zo gewenste horeca op de Brink te realiseren. Ik denk dan aan een goed restaurant dat de mensen van heinde en ver naar Betondorp trekt. De gasten kunnen prima zitten in de gaanderij tussen Brinkhuis en voormalig verenigingsgebouw. Er is al een goede keukenruimte in het gebouw en de zaaltjes kunnen als vergaderruimtes verhuurd worden.
Bestemmingsplantechnisch zal dit misschien een uitdaging zijn. Anderzijds schreeuwt deze buurt om vernieuwing en liggen er in het bestemmen van het Brinkhuis als horeca enorme kansen om Betondorp uit het slop te trekken en weer een ook voor buitenstaanders aantrekkelijke omgeving te maken. Bedoelde horeca zal ook andere ondernemers in het meer luxe segment mogelijkheden zich te ontplooien. Het is even ‘out of the box’ denken, maar wat zou er tegen goede horeca in het Brinkhuis zijn?
Het bejaarde echtpaar Bobeldijk is niet langer tevreden met de woning in Betondorp, waarvoor ze zes jaar eerder afscheid namen van Kattenburg. De kleine woning op Brink 3 begint steeds meer op een gevangenis te lijken voor het echtpaar. Wel hadden ze de toezegging gekregen binnen drie of vier jaar een andere, betere woning te zullen krijgen. Maar daar is inmiddels niets van terechtgekomen. Daarom besluit het echtpaar van respectievelijk 69 en 70 jaar oud, ook te gaan kraken.
Hun oog valt in juli 1973 op een fraaie leegstaande woning aan de Oogststraat 45. De woning is bedoeld voor twee oudere mensen met een medische urgentieverklaring, maar de Bobeldijken zijn de toekomstige bewoners juist te snel af en kraken de woning. Mijnheer Bobeldijk is zelf ook niet gezond. Hij heeft suikerziekte, en schildklier- en hartproblemen. Die laatste spelen sterk op wanneer het echtpaar het bericht krijgt ontruimd te zullen worden op 24 september 1973. Dusdanig zelfs dat Bobeldijk in het ziekenhuis moet worden opgenomen.
Intussen lobbyen de aanhangers van de Bobeldijken overal om zich heen. De zaak komt onder de aandacht van onder andere de Kabouterpartij van voormalige provo Roel van Duijn. Ook andere raadsleden nemen het op voor beide Bobeldijken, en de directeur van de Vereniging Hulp voor Onbehuisden, drs. Heldring. Grootste beschermelinge van het echtpaar is kabouter Hakkenberg-van Gaasbeek. Een en ander resulteert er uiteindelijk in dat de bejaarde krakers niet uit de woning gehaald worden. De Bobeldijken zijn uiterst verheugd over de uitkomst. “Het is eigenlijk een feestje geworden in plaats van zoiets als een begrafenis,” laat het echtpaar in het Parool weten.
Op 8 november 1973 geeft staatssecretaris Jan Schaeffer door het onthullen van een toelichtend bord het startschot voor een renovatieronde van 863 Amsterdamse woningen, waarvan 230 in Betondorp.
In totaal kost de opknapbeurt 30 miljoen gulden. Het betreft uitsluitend woningen die in handen zijn van de gemeente over woningbouwverenigingen. In Betondorp betreft het deze keer uitsluitend woningen van de Algemene Woningbouwvereniging. Twee jaar eerder is Eigen Haard op haar beurt al begonnen met het renoveren van haar woningenbezit in Betondorp van 500 woningen. Ook de gemeente bezit daarnaast nog eens 500 woningen in het dorp.
Het is de bedoeling dat de bewoners van te renoveren woningen tijdelijk in wisselwoningen in de buurt terechtkomen. De woningen krijgen – de renovatie is bovendien een werkverschaffingsproject – nieuw sanitair, centrale verwarming, nieuwe dakbedekking en ook een schuurtje in de tuin. Toch blijft de huur na huurverhoging nog steeds maar 162,30 gulden, inclusief centrale verwarming. Een ander neemt niet weg dat het protest tegen de renovatie van de woningen in Betondorp groot is.
Leo Happé komt uit Betondorp en is in zijn jeugd bevriend met Johan Cruijff, met wie hij menig balletje trapt. In januari 1974 begint Leo zijn eigen café aan de Johan Huizingalaan in Amsterdam Slotervaart, samen met Hans de Breij. Speciaal voor de opening komt de dan al wereldberoemde Johan Cruijff van Spanje over naar Amsterdam. Samen met de vrienden gaat hij op de foto die in het Parool wordt afgedrukt…
De vrienden voor café-petit restaurant de Nieuwe Post
De aanleg van het oostelijk deel van de Ringweg A10 heeft veel voeten in aarde. De bouw van de Ring begint al in 1962 op een deels al bestaand stratenpatroon. Het eerste deel dat wordt opgeleverd is het deel tussen het Bos-en Lommerplein en de Coentunnel. Dit deel wordt met de opening van de Coentunnel op 21 juni 1966 opengesteld voor verkeer. De westelijke ring, gerealiseerd op het tracé Einsteinweg, is in 1975 gereed en de zuidring in 1980. Het oostelijk en noordelijk tracé van de ring A10 hebben heel wat langer nodig gerealiseerd te worden en zullen uiteindelijk pas in 1990 gereed zijn als de Zeeburgertunnel wordt opgeleverd.
Er is zeer veel protest tegen de aanleg van de ring A10 door verschillende actiegroepen. In Amsterdam Oost is dat de actiegroep Wegwezen. Het protest is mede opgeroepen door het optreden van wethouder P.v.d.A.-wethouder Han Lammers. Han Lammers komt van de vernieuwingsbeweging in de PvdA. Nieuw Links en is in eerste instantie van plan zijn huid duur te verkopen in de strijd met de voortschrijding van het kapitalisme. Hij geeft dan ook in november 1972 de Gemeenteraad aan niet zonder meer aan het vervolg van de realisatie van de Ring mee te werken zonder dat er in de Gemeenteraad in het openbaar wordt gedebatteerd. Later zou Lammers de koers omgooien, onder andere voorstander van de nieuwe metrolijn en grootschalige stadsvernieuwing worden en daarmee de links-activistische wereld volledig tegen zich krijgen. Maar in 1972 heeft Lammers nog idealen en Wegwezen biedt zich namens Watergraafsmeer aan als actiegroep die als doelstelling heeft het realiseren van de oostelijke ring tegen te gaan.
Hoofdbrekens voor Han Lammers
Nadat handtekeningenacties en een inval in het Stadhuis weinig effect hebben opgeleverd, blokkeert Wegwezen op zaterdag 2 december 1972 met enige honderden jongeren na een optocht door Betondorp, een grote blokkade van het kruispunt van de Middenweg en de Gooiseweg. Het grootste bezwaar is dat het volkstuinencomplex Rust en Vreugd en een voetbalveldencomplex (TDO, Watergraafsmeer, TOS Actief en Animo, waar veel Betondorpers voetballen) voor de toekomstige snelweg zullen moeten wijken. Daarbij bestaat dat de indruk dat het afronden van de ring A10 de verkeersdruk op de binnenstad niet zal verlichten, maar alleen maar zal doen toenemen. De actie, die een half uur duurt, haalt het landelijke nieuws en wordt besproken in de Volkskrant en het NRC. Bovendien komt Wethouder Lammers naar een openbare bijeenkomst in gebouw Sjaloom en verzekert de aanwezigen dat iedere betrokkene volgens de bestemmingsplanprocedure bezwaren mag inbrengen.
Kinderen laten ballonnen op te Rust en Vreugd
De volgende actie die plaatsvindt is in mei 1973. Samen met leden van volkstuinencomplex Rust en Vreugd aan het eind van de Ooster Ringdijk, waarvan de bejaarde bewoners (het complex heeft 127 tuinders) het aanbod van een nieuw tuinencomplex in de Wijkergouw in Amsterdam Noord hebben gekregen, laat actiegroep Wegwezen, onder leiding van Arie Visser en Henk Kiers, samen met bewoners van Betondorp honderden ballonnen op. Met spandoeken met teksten als ‘Laat je niet kisten’ en ‘Waar een wil is, is geen weg’, trekken de actievoerders van Betondorp naar het reeds deels ontruimde volkstuinencomplex, waar de actiegroep inmiddels tuinen aan het opknappen is. Ook spant de actiegroep een kort geding aan tegen de gemeente, die inmiddels de bestemmingsplanwijziging aan het behandelen is. Grootste bezwaar is dat ondanks het feit dat er nog geen bestemmingsplan gewijzigd is, allerlei voorbereidende maatregelen worden getroffen om het toekomstig gewijzigd bestemmingsplan mogelijk te maken.
De bejaarde bewoners van Betondorp zien verhuizing van het sinds 1931 bestaande volkstuinencomplex naar Amsterdam Noord niet zitten. Een verontwaardigde bewoner meldt in De Tijd: “Je kan wel een nieuwe tuin beginnen, maar je krijgt nooit meer die oude bomen terug. Een tuin moet zich ontwikkelen en dat duurt een aantal jaren. Wij hadden hier iets opgebouwd, iets moois gemaakt en dat moeten we allemaal weer opgeven. Velen van ons kunnen die energie niet meer opbrengen.” Bovendien kom je vanuit Betondorp slecht op de nieuwe locatie in Amsterdam Noord en moet je maar liefst drie keer overstappen om er met de bus te komen.
Het oude Rust en Vreugd moet wijken voor de Ring A10
De bewoners van Betondorp voelen zich in een hoek gedrukt. Niet alleen verdwijnen de recratiemogelijkheden – tuinieren, voetballen – uit de buurt; ook komt nog eens een lawaaierige snelweg naast de deur te liggen. De ambtelijke molens malen echter, ondanks bezetting van het leegstaande volkstuinencomplex – dat diverse malen de beker kreeg als mooiste volkstuinencomplex van Amsterdam – door actiegroep Wegwezen, onverbiddelijk door. Het kort geding leidt niet tot een positief resultaat en ook de tunnelplannen van Han Lammers gaan niet door. In 1975 brengt Wegwezen nog eens een kritisch rapport uit tegen de bouw van de ringweg. Volgens Wegwezen zullen in de Watergraafsmeer ten gevolge van de ringweg maar liefst 623 volkstuinen moeten verdwijnen, een groot park, vier sportterreinen, woningen, boerderijen en tuinderijen. In plaats daarvan krijgt de buurt een enorme geluids- en stankoverlast terug. Het rapport is wat zwaar aangezet en de Gemeente is inmiddels bijna klaar met het bestemmingsplan en gaat die zomer voorlichtingsavonden in de Watergraafsmeer houden.
Het is een verloren zaak voor Wegwezen. Toch blijft de actiegroep er alles aan doen de plannen voor de aanleg van de oostelijke ring A10 tegen te werken en komt regelmatig in het nieuws. De argumenten worden niet wezenlijk anders, maar de Gemeente kiest voor het belang van het afmaken van de ring A10. De PvdA Watergraafsmeer intussen wil zich gaan inzetten om een geluidsoverlastwerend glazen scherm tussen Betondorp en de ring te realiseren. Dat is een schijnoplossing, aldus woordvoerder Henk Kiers van Wegwezen. De Partij van de Arbeid is een collaborerende partij, merkt hij bitter op in een artikel in het Parool van april 1978. De PvdA is helemaal niet voor het milieu, het is gewoon de Partij van de Auto. Over tien jaar worden er misschien gasmaskers in de Watergraafsmeer uitgedeeld en dan zet men die nog op ook. “Iedereen wordt platgepraat en aan het wezenlijke wordt voorbijgegaan. Ondertussen wordt gepropageerd dat je meedenkt, maar als je dat wilt gaan doen, ben je een vervelende jongen.”
Actiegroep Wegwezen
De actiegroep Wegwezen dient in juli 1981 nog éénmaal een bezwaarschrift in tegen de aanleg van het oostelijk deel van de Ringweg A10. De geluidshinder voor woningen zal ontoelaatbaar toenemen als de weg wordt aangelegd. Daarbij zal er groen verdwijnen nabij Betondorp en valt te vrezen dat de aanleg van het beoogd dijklichaam van de weg de funderingen van de Betondorpse woningen ernstig zal verstoren. Verkeersvoordeel verwacht de actiegroep niet van de ring. Het kort geding, dat ook niet worden gewonnen, is voor zover wij konden achterhalen het laatste teken van leven van de actiegroep Wegwezen. Zoals bekend is de ring er gekomen.
De renovatie van woningen die inmiddels in Betondorp op kleine schaal is ingezet, mag niet op ieders tevredenheid rekenen, getuige een ingezonden brief in het Parool van 1 maart 1975.
Renovatie Betondorp
De familie Mudde is zo tevreden over de renovatie in het Betondorp. Ik wil mijn ervaringen ook wel eens vertellen. Ik kwam in een smerig huis dat drie jaar leeg had gestaan. Ik ging naar de Veeteeltstraat met het verzoek om hulp, maar die werd niet verleend. Acht maanden heb ik in die wisselwoning gewoond. In oktober kreeg ik f 1200,50 voor de onkosten en eind juni nog eens f 1700,50. Nu krijgen de bewoners meteen f 3000. Twee dagen nadat ik was weggegaan kwam ik mijn smeedijzeren ganglantaarn en bollelampen halen. Ze waren al weg. Ook mijn glas-in-looddeur in de gang was foetsjie.
In mijn herstelde woning staat de verwarming vlak bij de deurpost, terwijl die best 60 cm verder geplaatst had kunnen worden. Ik moest een vouwdeur nemen, wat de gang donker maakt. Verleden voorjaar moesten er betonnen drempels worden gemaakt in de keuken en de slaapkamer. De deuren sloten niet, het regende naar binnen. En na drie jaar is nog de buitenboel niet geschilderd. De verf in huis is ook knudde. De Algemene Woningbouw doet het beter. Die heeft de kat uit de boom gekeken. Mooie glansverf, glazen wand tussen de kamers. Met de douche-w.c. ben ik wel tevreden, evenals met de keuken en de scheur. Maar ik ben 83 en ben er wel op achteruit gegaan. Dat doen ze oude mensen aan.
AMSTERDAM
MEVR.C.P.S. v. D.
De ingezonden brief is een reactie op een ingezonden brief van de familie W. Mudde van 18 februari 1975. Zij schrijven:
Renovatie Betondorp
Met verbazing hebben wij het artikel gelezen over de renovatie van het Betondorp. Bepaalde feiten zijn gewoon niet waar. Als er bv. mensen zijn, die niet alleen de verhuizing kunnen klaren, dan zijn er altijd wel anderen, die willen helpen. Buurtbewoners en bouwvakkers zijn er echt niet te beroerd voor. Inspraak is er zeker ook geweest. Er zijn avonden georganiseerd, waar de bewoners met al hun ideeën en vooral met hun problemen voor de dag konden komen.
Ga je daar niet naar toe, dan kom je natuurlijk ook niet verder. Voor bejaarden lijkt mij dat ook geen bezwaar, want het Betondorp is groot. Wij zijn erg tevreden met ons gerenoveerde huis. In de oude staat was het niet veel meer, rottend hout, tocht, enz. Hadden we dan zo door moeten gaan in een verkrottende buurt zonder normale voorzieningen als douche, c.v. om maar niet te spreken van schuren voor de bovenhuizen? Er staan nu geen vijf of zes fietsen meer in een portiek, de huisdeuren zijn voor iedereen makkelijker te bereiken en het staat veel netter. U had er verstandig aan gedaan ook tevreden mensen aan het woord te laten, want die zijn er echt wel, ook onder de bejaarden.
Het parkeren in Betondorp tijdens wedstrijden van Ajax loopt de spuigaten uit. In 1968 besluit de politie voor de eerste maal de wijk tijdens de wedstrijd Ajax-Benfica volledig voor vreemd verkeer af te sluiten, met uitzondering van de Sikkelstraat/Middenweg en de Sikkelstraat/Onderlangs. De maatregel die in de tweede helft van 1973 wordt ingevoerd is ingrijpender. Voortaan wordt de gehele Middenweg vanaf de Kruislaan tot aan Diemen voor verkeer afgesloten tijdens thuiswedstrijden van Ajax. Ontheffingen kunnen worden overigens verleend voor bezoekers van sportparken Voorland en De Diemen. Het is de bedoeling dat het verkeer voor Ajax wordt geleid naar een groot parkeerterrein nabij Station Amstel. Later wordt een parkeerterrein bij de Wenkebachweg ter beschikking gesteld.
Het gevolg is echter dat de voetbalfans nu massaal hun auto’s in de wijk Jeruzalem gaan parkeren. Verkeerskundige en hoofdinspecteur van de Amsterdamse politie D. Lagerwaard vindt het vervelend voor de bewoners van Jeruzalem in een interview in het Parool van 24 april 1975. Maar het afsluiten van Jeruzalem heeft verder niet zoveel zin, meent hij. Het probleem zal zich dan simpelweg verplaatsen naar andere buurten.
Ook bewoners van Betondorp zijn niet blij en vinden het maar een hoop heisa, gezien de volgende ingezonden brief uit het Parool van 25 september 1973.
Ajax
De regeling die nu is getroffen om de parkeerexcessen bij wedstrijden van Ajax tegen te gaan, is waardeloos. Waarom niet een éénrichtingsysteem met parkeren ook in één richting? Wie dan laat komt moet van armoe maar weer het Betondorp uit en naar het industrieterrein. In geval van onverwachte ziekte kunnen kinderen hun ouders in het Betondorp niet opzoeken, je hebt geen kaart en er volgt dan een eindeloos gepraat vóór je door de afzetting bent. Ik woon zelf in Betondorp, ben ook een Ajaxbezoeker, maar met deze regeling ben ik het niet eens. Ik zie het als een beknotting van je rechten.
