Betondorp 1924-2024

Uit De padvindster, 1931, no. 10

DE JEUGDHERBERGENFILM

Een film over Jeugdherbergen. Als je het hoort, stel je je zelf er zoo weinig van voor en ik voelde er ook hoegenaamd niets voor om er naar toe te gaan. Om half 8 arriveerde ik in de jeugdherberg in de Schinkelstraat te Amsterdam, waar een thee aangeboden werd. Er waren menschen van allerlei Jeugdbewegingen en daar voelde je je direct thuis. Na bezichtiging van de Jeugdherberg moesten we ons verzamelen in 2 groote touring cars, die ons bracht naar het Betondorp waar in het Vereenigingsgebouw de film zou worden vertoond.

Dr. Gunning opende den avond. Toen we eindelijk de lang verwachte film zagen, overtrof het aller verwachtingen. We zagen al de mooie plekjes van ons Nederland waar een Jeugdherberg gevestigd is. Uit deze film sprak wel het meest de romantiek die er uit gaat van het buitenleven. Ik geloof zeker dat wij allen toch ook wel voor den romantiek naar een kamp gaan of een trektocht houden.

Als je ’s avonds na je werk, na een speurtocht, na een wandeling bij elkaar zit, zwijgend, dan staar je voor je uit, je ziet je mooie omgeving, je voelt de heerlijkheid, je voelt je intens gelukkig dat je dit alles meemaakt. Dan ga je fantaseeren. Je wordt romantisch.

In deze film spelen verschillende jeugdvereenigingen mee, de A.J.C., de N.P.V. en het N.M.G. Je ziet deze jonge menschen vrolijk trekkend van de eene jeugdherberg naar de andere. Zij helpen elkaar voordat zij op weg gaan en laten alles schoon achter. Welke afdeeling Padvinsters hierin meespeelde weet ik niet. Zij speelden prettig en vlot en ik vond het heerlijk in de zaal te hooren mompelen: “Kijk Padvindsters.

Mocht deze film in jullie stad of dorp vertoond worden, dan zou ik jullie aanraden haar te gaan zien. Zij kan ook gehuurd worden. Misschien doet jullie afdeeling het wel eens.

B.P.

De Amsterdamse Arbeidsbeurs, vergelijkbaar met het latere Arbeidsbureau, wordt in 1917 op de Passeerdersgracht in de Jordaan geopend. Dat is een eind van Betondorp vandaan. In het Weekblad van den Algemeenen Nederlandschen Diamantbewerkersbond van 18 september 1931 klaagt een zekere B. Boas over de afstand en pleit voor een bureau in het gebouw van de Nederlandse Diamantbewerkersbond in de Plantage Franselaan, tegenwoordig Henri Polaklaan.

De Arbeidsbeurs

Deze instelling, die voor ons absoluut geen nut afwerpt, behalve dan de kans naar de werkverschaffing gezonden te worden, veroorzaakt ons overigens niets dan last. Eenmaal in de veertien dagen ben je verplicht je kaart te laten stempelen. Dat is zoo erg niet, vooral niet voor hen, die in het centrum der stad wonen. Maar als jij bijvoorbeeld in Oost woont, in het Betondorp, dan is het erger, vooral wanneer je geen twee dubbeltjes hebt; en dat komt nog al eens voor. Ook zijn er menschen, die zulke afstanden niet kunnen loopen door een gebrek aan de beenen, of den leeftijd, of niet behoorlijk gekleed zijn. Nu wilde ik het volgende vragen: Is het nu niet mogelijk, het stempelen der kaarten in het centrum der stad te laten geschieden, in den omtrek van het Bondsgebouw, of het liefst in dat gebouw? Misschien is er wel een plaatsje voor te vinden. De heele zaak is twee uren per dag. Als de ambtenaar in plaats van die twee uren zitting in de Arbeidsbeurs, in het bondsgebouw zitting hield, zouden heel wat vakgenooten van een last verlost zijn. Ik geef den desbetreffenden ambtenaren in overweging eens na te gaan of bovenstaand idee voor uitvoering vatbaar is.

B. Boas

In 1929 opent de Volksuniversiteit Amsterdam een dependance in Betondorp, in het Vereenigingsgebouw op de Brink. De eerste drie lessen vinden plaats op resp. woensdag 9, 16 en 23 oktober 1929. De prijs voor deelname aan de lessen is 60 cent en spreker is Mr. M.J.A. Moltzer. Thema van de cursus is Socialisme, Religie en Religieus Socialisme.

Moltzer behoort net zoals Willem Banning en mevrouw Henriëtte Roland-Holst tot de Religieus Socialisten. Deze behoren op hun beurt meestal tot de S.D.A.P.

Op 13 maart 1929 vindt in het Vereenigingsgebouw op de Brink een propaganda-avond plaats van de Nederlandsche Vegetariërsbond. Sprekers zijn bondsvrienden en bekende vegetariërs Yge Foppema (De ethische Vegetariër en het vivisectievraagstuk) en C.J. van Borrendam (Waarom vegetarisme?).

De opkomst op de avond valt echter erg tegen, zo wordt betreurd in de Vegetarische bode. Er is weinig belangstelling, hoewel enige leden hun best hebben gedaan in de wijk te werven.

In 1935 vinden we in de Vegetarische bode het bericht dat men voor twee weken op zoek is naar een propaganda-etalage in Betondorp. Of die zoektocht geslaagd is vertelt de geschiedenis verder niet.

Zoals bekend hoort de Nederlands Hervormde kerk in de Watergraafsmeer nog steeds bij Diemen, wanneer annexatie van de polder door de Gemeente Amsterdam plaatsvindt. Op 1 november 1925 maakt de Nederlands Hervormde Watergraafsmeer zich los van Diemen en wordt een zelfstandige gemeente, met name met het oog op de inwoners van het nieuwe Betondorp.

De Nederlandsche Christen Vrouwen Bond heeft dat in 1928 nog niet meegekregen. Zij blijven Betondorp als een stukje Diemen zien. Op een vergadering van de Centrale Raad van deze bond op 20 november 1928 komt het onderwerp weer aan de orde. Uit het vergaderverslag uit de Christenvrouw van 1 december 1928:

Bij de rondvraag vertelt mevr. Ringeling van een onaangename ontmoeting in een electrischen trein, waar een vrouwencompartiment ontbreekt. De presidente heeft ook te klagen en zegt toe, dat de Bond zich tot de bevoegde autoriteiten zal wenden met de klacht.

Verder deelt Mevr. Ringeling mee, dat Diemen zelfstandig wordt. De afdeeling Amsterdam zou de beslissing omtrent het Betondorp nog een jaar wenschen uit te stellen. Mevr. Diepenhorst handhaaft haar meening in het rapport over Diemen, dat het Betondorp bij Diemen moet worden gevoegd.

Mevr.. Ringeling zegt toe deze kwestie nogmaals in haar bestuur te zullen brengen.

In januari 1929 wordt de discussie voortgezet aan de hand van een ingezonden brief van mevrouw Heukels van Amsterdam, waarvan we de inhoud helaas niet kennen.

Ook de katholieken in deze periode beschouwen Betondorp vanwege de kerkelijke achtergrond van de Watergraafsmeer als bij Diemen te behoren.

Uit De Proletarische Vrouw, 14-11-1928

Amsterdam. (Groep VI). Zaterdagmorgen, 27 October j.l., stierf één onzer leden, mevr. v.d. Berg. Woensdag 31 October werd zij begraven. Van de leden uit het Betondorp was een mooie krans met roode chrysanten op haar graf. Ongeveer 20 vrouwen kwamen ’s morgens getuigen van hun deelneming. Ze was één der velen, die het Socialisme vurig dienden, maar nooit op den voorgrond treden.

Rust zacht, Zuster!

Uit De gereformeerde kerk, jrg. 41 (25-10-1928)

DE RIJKSTRACTEMENTEN

Het is zeker een verblijdend feit, dat niettegenstaande de aandrang tot bezuiniging, de Regeering het voteeren van nieuwe Rijkstractementen niet geheel heeft stopgezet. De laatste jaren komen op elke nieuwe begrooting een paar nieuwe aanvragen voor. […]

De tweede aanvraag betreft Watergraafsmeer voor een tractement ad f 1500, welke als volgt wordt toegelicht:

“Te Watergraafsmeer is, na de annexatie bij de hoofdstad en daarmede verband houdende maatregelen van het gemeentebestuur van Amsterdam door de stichting van het “Betondorp” een nieuw uitgebreid bevolkingscentrum ontstaan. Voor 1 December 1925 behoorden de Hervormde bewoners van dit stadskwartier kerkelijk tot Diemen. Maar die gemeente kon bezwaarlijk meer door één predikant worden bediend. Wijl ook de kerkelijke gemeente Amsterdam hare zorgen niet over dit nieuwe bevolkingscentrum kon uitbreiden, is na dien datum de gemeente zelfstandig verklaard.”

Bijzonder is dat Hervormd Watergraafsmeer blijkbaar is ontstaan vanwege en ten behoeve van Betondorp. Vandaag de dag zijn de rollen omgekeerd en is het de voormalige Emmakerk, De Bron, die de zendende kerk is in Betondorp en sponsor van Betondorp Bloeit.

Hieronder enige berichten over vakbonden, bijeenkomsten, leesclubs, optochten en samenkomsten uit het Betondorp van 1924-1927.

In tegenstelling tot wat er vaak beweerd wordt, hebben er bij de bouw van Betondorp wel degelijk stakingen plaatsgevonden. De Nederlandsche Schildersgezellenbond meldt althans een aantal stakingen in 1924.

In oktober 1924 vindt de verkiezing plaats van het bondsbestuur van de Algemeene Nederlandschen Diamantbewerkersbond. In Betondorp word hiervoor een lokaal aan Veeteeltstraat 24-1 aangewezen, bij de heer I. Hartog.

Volgens het Weekblad van den Algemeene Nederlandschen Diamantbewerkersbond van januari 1925 wonen er in Betondorp veel diamantbewerkers.

Het Weekblad voor Israëlietische Huisgezinnen meldt in april 1925 dat er geruchten zijn dat men in Betondorp een vereniging wil stichten met als doel een bidlokaal op te richten om op Sabbath en de feestdagen bijeen te komen. Er worden hiertoe circulaires verspreid. Er komen op de bijeenkomst echter slechts 20 van de 100 opgeroepen personen opdagen. Een commissie wordt opgericht: W.N. Wertheim van Ploegstraat 62, I. van Kollem van Brinkstraat 19, H. Turfreijer van Veeteeltstraat 95, J. Muller van Veeteeltstraat 72 en M.E. Verduin te Diemen.

In mei 1925 rijdt de Algemeenen Nederlandschen Bond van Handels- en Kantoorbedienden met vier propaganda-auto’s door Betondorp, ter ere van hun jaarlijks congres.

Het Weekblad voor Israëlietische Huisgezinnen meldt in mei 1925 dat er een grote propagandabijeenkomst in Betondorp georganiseerd zal worden. Deze wordt in juni 1925 in Diemen gehouden.

In de Proletarische Vrouw van juli 1925 wordt Betondorp nadrukkelijk beschreven als een nieuw terrein voor propaganda.

De Nieuw-Malthusiaanse Bond (geboortebeperking) heeft in augustus 1925 een medewerkster in Betondorp aangesteld: mevrouw Scheepers-van Hattem op Graanstraat 38.

De Proletarische Vrouw (S.D.A.P.) begint in september 1925 een leesclub in Betondorp, op Ploegstraat 43.

Op vrijdag 13 november 1925 en op vrijdag 27 november 1925 wordt in de school aan het Onderlangs door de leidster van de Gem. Montessorischool een lezing gehouden over Montessori-leermiddelen, aldus een stukje in de Proletarische Vrouw.

Het revolutionair socialistisch blad Klassenstrijd klaagt in 1926 steen en been over de veel te hoge huurprijs voor de arbeiders in Betondorp.

Op 18 maart 1926 wordt er in Café Oost-Indië aan de Middenweg door de S.D.A.P. een Openbare Vrouwen Propagandavergadering gehouden met als thema: De Taak van de Vrouw in de Arbeidersbeweging. Medewerking wordt verleend door “De Stem des Volks” (groep Betondorp).

Op zondag 28 maart 1926 vindt in het concertgebouw een optreden van Kinderkoor de Kleine Stem plaats. Hiervoor wordt geadverteerd in het Weekblad van den Algemeenen Nederlandschen Diamantbewerkersbond. Kaarten zijn onder andere verkrijgbaar bij Cohen aan de Zaaiersweg 125.

Op 1 juni 1926 meldt het blad De wapens neder van de Internationale Anti-Militaristische Beweging in Nederland een tweetal meetings te zullen houden op de Brink in Betondorp; exacte data nader te bepalen. Men prijst de meetings aan als goede propagandagelegenheden.

In juni 1926 meldt het weekblad De arbeid van de Nationaal Arbeidssecretariaat een bedrag van fl. 3,55 uit Betondorp binnen te hebben gekregen als bijdrage voor mei 1926 voor de Internationale Roode Hulp. In juni 1926 is dat maar fl. 0,50.

Het Weekblad van den Algemeenen Nederlandschen Diamantbewerkersbond kondigt voor woensdag 23 juni 1926 een openluchtmeeting op de Brink aan van de Dageraad, met als spreker B. Spaans over “de Sociale beteekenis van het Atheïsme”.

Op woensdag 26 augustus 1926 houdt de Dageraad wederom een openluchtmeeting op de Brink, met als sprekers de heren H. de Wolf (Wat kiezen wij, hemel of aarde?) en J. Hoving (Heeft God de wereld geschapen en bestuurt Hij haar thans nog?).

In oktober 1926 houdt de Proletarische Vrouw een maand-actie in onder andere het Betondorp. Er worden bijna 100 brochures verkocht, 13 exemplaren van De Proletarische Vrouw, en twee nieuwe (S.D.A.P.-)partijleden gewonnen.

In november 1926 vindt de verkiezing plaats van het bondsbestuur van de Algemeene Nederlanschen Diamantbewerkersbond. In Betondorp word hiervoor een lokaal aan Karnstraat 1 aangewezen.

In november 1926 meldt het maandblad Nachaliël dat er een Joodse school in Betondorp zal komen. Deze zal in de Roozenburgschool komen.

In december 1926 is leidster van de leesclub (afdeling 6) van de Proletarische Vrouw in Betondorp propagandiste Voorzanger-Blitz van Brinkstraat 35.

In de Piusalmanak, jaarboek van katholiek Nederland, voor 1927 wordt gemeld dat Betondorp tot de parochie Diemen of Diemerbrug behoort.

In maart 1927 meldt Onze Strijd, orgaan van de Algemeenen Nederlandschen Bond van Handels- en Kantoorbedienden, in verband met de verkiezingen in Betondorp geplakt te hebben; dit zal vermoedelijk wel voor de S.D.A.P. zijn geweest.

In maart 1927 hebben de leden van de leesclub van de Proletarische Vrouw een uitje van de opgespaarde dubbeltjes: ze gaan naar het toneelstuk No. 17 van Herman Heijermans. Tijdens de leesclubbijeenkomsten leest men op het ogenblik Droomkoninkje, ook van Heijermans.

In april 1927 meldt De Christenvrouw; orgaan van den Nederlandschen Christelijken Vrouwen Bond, dat er op 7 maart 1927 in Diemen een Propaganda-avond is geweest. Uitgesproken wordt om ook iets voor de leden in Betondorp te willen doen.

Op 2 mei 1927 houdt de leesclub (groep 6) van de Proletarische Vrouw van Betondorp een openbare vergadering speciaal voor de vrouwen van Betondorp. Propagandiste L. Tilanus vertelde over het werk in de gemeenteraad; propagandiste van Gelderen-de Vries zorgde voor een prachtige declamatie. De propagandatochten zijn in volle gang en er worden 5-minuten speechjes gehouden. De propagandawagen gaat mee.

Op 4 augustus 1927 houdt de Internationale Anti-Militaristische Beweging in Nederland weer een meeting op de Brink, met als sprekers Mesman en Schuurman, en onderwerp: “Hoe bestrijden we afdoende oorlog en militarisme”. Toegang gratis.

Op woensdag 21 december 1927 vindt in Betondorp een vergadering plaats voor leden van de Vereeniging van Arbeiders-Radio-Amateurs (VARA) plaats. Besloten wordt tot stichting van een Centrum over te gaan. De samenstelling van het bestuur: M. Sluijser als voorzitter (Zaaiersweg 89), 1e Secretaris E.W. Lubsen (Veeteeltstraat 65 boven), Penningmeester K. Scherpenisse (Middenweg 254 boven), 2e Secretaris J.M. Daems (Weidestraat 38), bestuurder I.S. Arbeid (Middenweg 242 boven).

Uit Klei, orgaan der Vereeniging van Nederlandsche Baksteenfabrikanten, 15 mei 1925

ARME BELASTINGCENTEN

De bewoners van het betondorp Watergraafsmeer laten luide klaagliederen hooren over den onhoudbaren toestand van de door hen, tegen hooge huren, betrokken woningen. Naar we vernemen zijn de muren drijfnat en de schimmel zit één centimeter dik op de muren, het water loopt met stralen langs de ramen, zoo erg, dat zich geheele plassen in de kamers vormen. Dat zulks niet overdreven is, blijkt uit het feit, dat aan verschillende bewoners door den woningdienst andere woningen worden toegewezen: de mooie nieuwe voortreffelijke en niet te vergeten goedkoope betonwoningen kosten inmiddels handen geld aan reparatie.

Niettegenstaande dat door den woningdienst dit euvel wordt erkend, blijft Amsterdam doorgaan met proeven te nemen; nog schijnt niet te worden ingezien, dat de beton, hoe uitstekend materiaal dan ook, zich voor huizenbouw niet eigent.

Arme belastingcenten!

Vier maanden later drukt het blad Klei wederom een artikel af, waarin de treurige toestand der betonwoningen centraal staat. Dat artikel (15 september 1925) nemen we hieronder volledig over.

Intussen is wel algemeen bekend dat het beton niet altijd een even prettige bouwstof is gebleken in Betondorp. Het Tijdschrift voor volkshuisvesting schrijft daar in 1928 over:

Als bezwaar tegen het “betondorp” kan in het algemeen gelden, dat meestal geen zuivere betontechniek is toegepast, aangezien bijna steeds voor de baksteen naar een vervangend betonamteriaal werd gezocht (meestentijds minderwaardig aan baksteen), terwijl voor de overige gewone houten constructies voor vloeren, trappen enz. werden toegepast.